වීදි ඡායාරූපකරණය සහ කලාත්මක සීමාවන්ගේ සංස්කෘතිය

(“වීදි ඡායාරූපකරණය සහ කලාත්මක සීමාවන්ගේ සංස්කෘතිය” නම් වූ මෙම සටහන උපුටා ගනු ලැබුවේ අනුරුද්ධ ලොකුහපුඅරච්චිගේ FB පිටුවෙනි. අනුරුද්ධ මෙරට සිටි කෘතහස්ත ඡායාරූප මාධ්‍යවේදියෙකි. කලෙක ඔහු රොයිටර් හි මෙරට සිටි නිල මාධ්‍ය ඡායාරූප ශිල්පියා විය. දිගු කලක් සිය දරූ පවුලත් සමඟ එක්සත් රාජධානියේ විප්‍රවාසීව විසු ඔහු මීට ටික දිනෙකට පෙර ලංකාවට පැමිණ තිබේ. ඔහුගේ FB පිටුව සිය කැමරාවට හසුවන දේ පිළිබඳව නිරතුරුව සටහන් දක්වයි. ඒවා මෙරට ඡායාරූප ශිල්පීන්ට වෙනස් ආලෝකයක් සපයයි)

World Press photo ප්‍රදර්ශණය නැරඹූ මම බෞද්ධාලෝක මාවත පැත්තට ආවෙමි. පාරෙන් එහා පැත්තේ වූ ක්වේට් රාජ්‍යයේ තානාපති කාර්යාල ඉදිපිට ඇතුලට යාමට බලා සිටින මිනිසුන්ගේ දිගු පෝලිමකි.  මා සිටි ස්ථානයේ සිට පාරෙන් එහා පැත්තට විහිදුනු සීබ්‍රා මාර්ග සළකුණු තිබුණි. පෝලිමේ පෙළ ගැස්ම, පෙරබිමෙහි හරස් රේඛා සමඟ වෙනස් වන අතර එක්තරා දෘශ්‍ය සමතුලිත තාවයක්ද දර්ශණය තුළ විය. එසේම, කටු කම්බි සහිත බිත්තිය සීමාව සහ පාලනය පිළිබඳ හැඟීමක් ද්වනිත කරවීය. බිත්තියේ ක්වේට් රාජ්‍ය ලාංඡනය දර්ශනපතයට සාපේක්ෂව කුඩා වුවත් ශ්‍රී ලංකාවේ සමාජ ආර්ථික පද්ධතිය පිළිබඳ දැවැන්ත හැඟවීමක් දරයි.

එහෙත් මගේ කැමරාවේ දර්ශණපතයට බාධාකරමින් පාර මැදට පැමිණි පොලිස් නිළධාරියෙක් අත වනමින් බෙරිහන් දුන්නේය. “පින්තූරු ගන්න එපා….පින්තූරු ගන්න එපා….”. ඡායාරූප ගැනීම තහනම් යයි කිසිදු දැනුම් දීමක් ඒ අවට නොවූ අතර “ඇයි” කියා විමසමින් මම දිගටම ශටරය එබුවෙමි. ආපසු තානාපති කාර්යාලයේ ගේට්ටව අසලට ගිය ඔහු එහි සිට මා දෙස බලා සිටි අතර, මා නැවත වරක ශටරය එබූවෙමි.

වීදි ඡායාරූපකරණය බහුලව භාවිතා වන කලා ආකාරයකි, නමුත් ගැටුම් වළක්වා ගැනීම සඳහා ඡායාරූප ශිල්පීන් නීතිමය, සදාචාරාත්මක සහ සංස්කෘතික සලකා බැලීම් වලට යොමු විය යුතුය. ඔබ විදී ඡායාරූපකරණයේදී පොලිස් නිලධාරියෙකුගේ අණ නොතකා හරින්නට සිතන්නේ නම් ඔබ පහත කරුණු දැන ගත යුතුව ඇත.

සංඥා හෝ නීතිය මගින් පැහැදිලිවම තහනම් කර නොමැති නම් සාමාන්‍යයෙන්, පොදු අවකාශයන්හි ඡායාරූප ගැනීමට අවසර ඇත. වීදි, උද්‍යාන සහ වෙරළ වැනි පොදු අවකාශයන් ඡායාරූපකරණය සඳහා සාධාරණ ඉඩක් ඇත.

සමහර බටහිර රටවල මෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ නිශ්චිත රහස්‍යතා නීති නොමැත. කෙසේ වෙතත්, පුද්ගලයන්ගේ පෞද්ගලිකත්වය ආක්‍රමණය කරන හෝ කරදර ඇති කරන ආකාරයෙන් ඡායාරූප ගැනීම සදාචාර විරෝධී යැයි සැලකේ.

අවසරයකින් තොරව පුද්ගලික නිවෙස් තුළ, ජනේල හරහා හෝ වෙනත් පෞද්ගලික සැකසුම් තුළ පුද්ගලයින්ගේ ඡායාරූප ගැනීම පුද්ගලික ගෞරවය සහ අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කරන සාමාන්‍ය නීති යටතේ නීතිමය ආරවුල් වලට තුඩු දිය හැකිය.

හමුදා ස්ථාපනයන්, රජයේ ගොඩනැගිලි හෝ ඇතැම් සංස්කෘතික වශයෙන් සංවේදී ස්ථානවල ඡායාරූප ගැනීම සීමා කළ හැකිය. මෙම ප්‍රදේශවල ඡායාරූප ගැනීම ජාතික ආරක්ෂක නීති යටතේ ප්‍රශ්න කිරීමට හෝ නීතිමය ප්‍රතිවිපාකවලට පවා හේතු විය හැක.

පොදු ස්ථානවල ඡායාරූප සඳහා නීත්‍යානුකූලව අවසර අවශ්‍ය නොවන නමුත්, විශේෂයෙන් හඳුනාගත හැකි ආකාරයෙන් හෝ සංවේදී සන්දර්භයන් තුළ (උදා: ළමයින්, අවදානමට ලක්විය හැකි පුද්ගලයින්) පුද්ගලයින් ඡායාරූප ගත කිරීමේදී කැමැත්ත ලබා ගැනීම සුදුසුය.

යමෙකුගේ කීර්ති නාමයට අපහාස කරන හෝ හානි කරන ආකාරයෙන් ඡායාරූප ප්‍රකාශයට පත් කිරීම හෝ භාවිතා කිරීම ශ්‍රී ලංකාවේ අපහාස නීති යටතේ නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට හේතු විය හැක.

ආගමික ස්ථාන, උත්සව හෝ සංස්කෘතික සිදුවීම් ඡායාරූප ගතකිරීම සඳහා අමතර සැලකිල්ලක් අවශ්‍ය වේ. සමහර අවස්ථාවල දී, විශේෂයෙන් පන්සල් හෝ පූජනීය ප්‍රදේශ තුළ අවසරය අවශ්‍ය විය හැකිය. විශේෂයෙන් ඡායාරූප ගැනීමට පුරුදු වී නැති ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල, විශේෂයෙන් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල පුද්ගලයින්ගේ පුද්ගලික අවකාශය සහ හැඟීම් වලට ගරු කරන්න.

පුද්ගලයින්ගේ හෝ කණ්ඩායම්වල, විශේෂයෙන් වෙළෙන්දන්ගේ, රංගන ශිල්පීන්ගේ හෝ දරුවන්ගේ සමීප ඡායාරූප ගැනීමේදී, වාචික හෝ වාචික නොවන කැමැත්ත ලබා ගන්න. සිනහවක් සහ අභිනයක් බොහෝ විට ප්‍රමාණවත් විය හැකිය.

දුක්බර පුද්ගලයින්ගේ හෝ සංස්කෘතික වශයෙන් නුසුදුසු සන්දර්භවල රූප වැනි අහිතකර යැයි සැලකිය හැකි ඡායාරූප ගැනීමෙන් වළකින්න.

සිංහල හෝ දෙමළ වාක්‍ය ඛණ්ඩ කිහිපයක් සහිත මිත්‍රශීලී ප්‍රවේශයක් විශ්වාසය සහ සහයෝගීතාවය ලබා ගැනීමට උපකාරී වේ.

යමෙකු ඡායාරූප ගැනීමට විරුද්ධ වන්නේ නම්, ඔවුන්ගේ කැමැත්තට ගරු කර ඡායාරූපය ගැනීමෙන් හෝ රඳවා ගැනීමෙන් වළකින්න.

විශේෂයෙන් සංචාරකයින් බහුල ප්‍රදේශවල හෝ පෞද්ගලික දේපළවල ඡායාරූපකරණය සඳහා සීමාවන් දක්වන සංඥා පුවරුවක් සොයන්න.

සාමාන්‍යයෙන් සීමිත ඡායාරූපකරණ ප්‍රදේශ

අධි ආරක්ෂිත කලාප: හමුදා කඳවුරු, පොලිස් ස්ථාන සහ මුරපොලවල්.

ශ්‍රී ලංකාවේදී ඡායාරූප ශිල්පියෙකු වීදියේ ඡායාරූප ගනිමින් සිටියදී අත්අඩංගුවට ගනු ලැබුවහොත්, නීතිමය හේතු සහ ඉන් පසුව ගනු ලබන ක්‍රියාමාර්ග අත්අඩංගුවට ගැනීමේ තත්වයන් මත රඳා පවතී. විය හැකි නීතිමය නියමයන් සහ සලකා බැලීම් මෙන්න:

ඡායාරූප ශිල්පීන්ගේ ක්‍රියාවන් නීති විරෝධී යැයි සැලකුවහොත් පහත සඳහන් නීතිමය නියමයන් යටතේ අත්අඩංගුවට ගැනීමට මුහුණ දිය හැකිය:

අ. ජාතික ආරක්ෂක උල්ලංඝනයන් පිළිබඳ සැකය

වරද: සීමිත හෝ සංවේදී ප්‍රදේශ (උදා: හමුදා ස්ථාපනයන්, මුරපොලවල් හෝ රජයේ ගොඩනැගිලි) ඡායාරූප ගැනීම.

නීතිමය පදනම: ත්‍රස්තවාදය වැළැක්වීමේ පනත (PTA) හෝ නිල රහස් පනත යටතේ අත්අඩංගුවට ගැනීම.

දඬුවම්: ප්‍රශ්න කිරීම සඳහා රඳවා තබා ගැනීම; චෝදනා වරදේ බරපතලකම මත රඳා පවතී.

ආ. අනවසරයෙන් ඇතුළුවීම

වරද: ඡායාරූප ගැනීමට අවසරයකින් තොරව පෞද්ගලික දේපළවලට හෝ සීමා සහිත ප්‍රදේශවලට ඇතුළු වීම.

නීතිමය පදනම: දණ්ඩ නීති සංග්‍රහයේ 433 වගන්තිය යටතේ අත්අඩංගුවට ගැනීම (අපරාධ අනවසරයෙන් ඇතුළුවීම).

දඬුවම්: චේතනාව සහ ප්‍රතිවිපාක අනුව මාස 3ක් දක්වා දඩයක් හෝ සිර දඬුවමක්.

ඇ. මහජන කරදර හෝ අක්‍රමිකතා

වරද: ඡායාරූප ගැනීමේදී කලබලයක් ඇති කිරීම, ගමනාගමනයට බාධා කිරීම හෝ ගැටුම්වලට සම්බන්ධ වීම.

නීතිමය පදනම: දණ්ඩ නීති සංග්‍රහයේ 261 වගන්තිය (මහජන කරදර) හෝ ප්‍රාදේශීය පොලිස් ආඥා පනත් යටතේ අත්අඩංගුවට ගැනීම.

දඬුවම්: දඩ හෝ කෙටි කාලීන රඳවා තබා ගැනීම.

ඈ. පෞද්ගලිකත්වය ආක්‍රමණය කිරීම

වරද: ආක්‍රමණශීලී හෝ අහිතකර ලෙස සැලකෙන ආකාරයෙන් පුද්ගලයින් ඡායාරූප ගත කිරීම (උදා: පෞද්ගලික ක්‍රියාවක හෝ පසුබිමක කෙනෙකු ඡායාරූප ගත කිරීම).

නීතිමය පදනම: ශ්‍රී ලංකාවේ පුළුල් රහස්‍යතා නීති නොමැති වුවද, දණ්ඩ නීති සංග්‍රහයේ 345–348 වගන්ති යටතේ චෝදනා පැනවිය හැකිය (නිහතමානීකම හෝ ගෞරවයට එරෙහි වැරදි).

දඬුවම්: රූපය ප්‍රකාශයට පත් කර තිබේද නැතහොත් බෙදාගෙන තිබේද යන්න වැනි සන්දර්භය අනුව චෝදනා වෙනස් විය හැකිය.

ඡායාරූප ශිල්පියාගේ අයිතිවාසිකම් මෙසේය.

අත්අඩංගුවට ගනු ලැබුවහොත්, ඡායාරූප ශිල්පීන්ට ශ්‍රී ලංකා නීතිය යටතේ ඇතැම් නීතිමය අයිතිවාසිකම් සඳහා හිමිකම් ඇත:

අත්අඩංගුවට ගැනීමට හේතුව දැන ගැනීමේ අයිතිය. අත්අඩංගුවට ගන්නා නිලධාරියා ඡායාරූප ශිල්පියාට ඔවුන් අත්අඩංගුවට ගැනීමට හේතුව දැනුම් දිය යුතුය.

නිහඬව සිටීමට අයිතිය. නීතිමය නියෝජනයක් නොමැතිව ප්‍රශ්නවලට පිළිතුරු දීමට පුද්ගලයා බැඳී නොමැත.

නීතිමය නියෝජනය සඳහා ඇති අයිතිය

ඡායාරූප ශිල්පියාට නීතිඥයෙකු සම්බන්ධ කර ගැනීමට සහ ඔහු නියෝජනය කිරීමට අයිතියක් ඇත.

පවුලේ අයට දැනුම් දීමේ අයිතිය

අත්අඩංගුවට ගත් පුද්ගලයාට තම අත්අඩංගුවට ගැනීම පිළිබඳව තම පවුලේ අයට හෝ මිතුරන්ට දැනුම් දිය හැකිය.

මහේස්ත්‍රාත්වරයෙකු ඉදිරියේ ඉදිරිපත් කිරීම

රැඳවුම් කාලය දිගු වන ත්‍රස්තවාදය වැළැක්වීමේ පනත වැනි නිශ්චිත පනත් යටතේ හැර, පැය 24ක් ඇතුළත අත්අඩංගුවට ගත් පුද්ගලයා මහේස්ත්‍රාත්වරයෙකු ඉදිරියේ ඉදිරිපත් කිරීමට පොලිසිය විසින් බැඳී සිටී.

(අනුරුද්ධ ලොකුහපුආරච්චි FB පිටුව https://www.facebook.com/lokuhapuarachchi)